Έμμεση και Άμεση Δημοκρατία
Ο επιθετικός προσδιορισμός στη δημοκρατία ποικίλλει για λόγους πρακτικούς. Αναφέρομαι στον αν θα είναι άμεση ή έμμεση, αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική κτλ. Για μένα η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι ένας αναγκαίος συμβιβασμός που μας απομακρύνει από την ουσία της και που στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην εμπιστοσύνη στα πρόσωπα κάποιων ανθρώπων, των αντιπροσώπων των πολιτών. Με τη σειρά της, η εμπιστοσύνη αυτή χτίζεται ή γκρεμίζεται με βάση τη συνάφεια των προεκλογικών λόγων και των πολιτικών δράσεων. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Στην αρχαία Αθήνα, το ιστορικά μοναδικό πείραμα άμεσης δημοκρατίας αυτοκυβερνώμενων πολιτών, κατά τη διάρκεια του 4ου και του 5ου αιώνα π.Χ., ο αριθμός των ενήλικων ανδρών με πολιτικά δικαιώματα κυμαινόταν ενδεχομένως ανάμεσα σε 30.000 και 60.000, πράγμα που καθιστούσε εφικτή την άμεση δημοκρατία γιατί δεν ήταν εκατομμύρια οι πολίτες ώστε να παρακωλύεται πρακτικά μια τέτοια διαδικασία. Ο αριθμός αυτός, είναι πολύ μικρός σε σχέση με τα περίπου 8.000.000 χονδρικά ενήλικων κατοίκων του Ελληνικού κράτους με πολιτικά δικαιώματα. Για κάθε νομοθετικού ή εκτελεστικού περιεχομένου ζήτημα, δεν είναι δυνατόν να οδηγούνται 8.000.000 περίπου άνθρωποι στις κάλπες, και για τον λόγο αυτό έχουμε αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Στην έμμεση δημοκρατία η ψήφος του εκάστοτε πολίτη δεν αφορά τις αποφάσεις αυτές καθ’ αυτές, αλλά το πρόσωπο στο οποίο εμπιστεύεται την εκπροσώπησή του, διότι δεν γίνεται να πηγαίνει κάθε τρεις και λίγο στην κάλπη. Αντιλαμβάνεται κανείς λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο η δημοκρατία μας σήμερα είναι χτισμένη πάνω στην εμπιστοσύνη. Πώς το πολίτευμα έχει οικοδομηθεί πάνω στην πίστη ότι το εκάστοτε υποκείμενο στο οποίο παραθέτει κανείς την ψήφο του, θα ψηφίσει και αυτά που τον εκφράζουν.
Η εμπιστοσύνη αυτή χτίζεται με τη συνοχή και τη συνάφεια ανάμεσα στα λόγια και στις πράξεις. Αυτό ισχύει παντού: στις ανθρώπινες διαπροσωπικές σχέσεις, στη σχέση προϊόντος – καταναλωτή και γενικότερα σε οτιδήποτε έχει βασιστεί σε θεμέλια εμπιστοσύνης. Μόνο που στην περίπτωση της πολιτικής και των κοινών, είναι κάπως πιο σημαντικό να υπάρχει αυτή η συνάφεια, γιατί η πρόοδος ή η καταστροφή στα ζητήματα αυτά τελεσίδικα και νομοτελειακά επηρεάζει όλα τα άτομα που συγκαταλέγονται στο σύνολο.
Όταν δεν υπάρχει αυτή η συνάφεια, τότε ο όρος δημοκρατία παύει να υφίσταται. Έρχεται να αντικατασταθεί από άλλους όρους, ενίοτε δραματικούς, όπως «τιμοκρατία», «πλουτοκρατία» ή «κοινοβουλευτική δικτατορία». Τότε γίνεται λόγος για μία ολιγαρχία που νομιμοποιεί τις αποφάσεις της υπερασπιζόμενη δήθεν τη βούληση του λαού ή της πλειοψηφίας, η οποία βούληση όμως όταν εκφράστηκε τάχθηκε υπέρ άλλων αποφάσεων, διαφορετικών ή ακόμα και διαμετρικά αντίθετων από των μετεκλογικά εφαρμοζόμενων.
Φυσικά, ένα δημοκρατικό πολίτευμα που λειτουργεί σωστά, διαθέτει ασφαλιστικές δικλείδες για αντίστοιχες περιπτώσεις, οι οποίες στηρίζονται κυρίως στην σαφή διάκριση των εξουσιών ( στην Ελλάδα έχουμε σχετική διάκριση των εξουσιών), στις θεσμικές παρεμβάσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας (στην Ελλάδα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι για πολλούς διακοσμητικός) και στις διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας, όπως είναι το δημοψήφισμα ( το τελευταίο δημοψήφισμα στην Ελλάδα έγινε στις 8 Δεκεμβρίου του 1974, και αφορούσε το αν θα είναι βασιλευόμενη ή αβασίλευτη η δημοκρατία).
Μια Ιστορική Αναδρομή σε Πρόσφατες Μνήμες
Η κρίση των δημοκρατικών θεσμών στη χώρα μας επέτρεψε να παρθούν σημαντικότατες αποφάσεις που ίσως να υπονομεύουν το μέλλον μας και τη ζωή μας για δεκαετίες, με τρόπο αντιδημοκρατικό. Τα κενά που άφησε η ασαφής διάκριση των εξουσιών επέτρεψε σε κυβερνήσεις να ψηφίζουν νομοσχέδια και να αποφασίζουν για καίρια ζητήματα δίχως τη συγκατάθεση της πλειοψηφίας. Δίχως τη βασικότερη προϋπόθεση της δημοκρατίας. Επέβαλαν στους βουλευτές - μονάδες τους κομματική πειθαρχία, μέτρησαν 151 τουλάχιστον ψήφους και πέρασαν τις διάφορες αποφάσεις που υπέγραψε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με έναν φαινομενικά δημοκρατικό τρόπο, το αποτέλεσμα του οποίου όμως δεν θα μάθουμε ποτέ αν ανταποκρινόταν στην επιθυμία της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, γιατί πολύ απλά ποτέ δεν ρωτήθηκε πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Θα σας δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, αν όχι κοινοβουλευτικής δικτατορίας, σίγουρα «δημοκρατικής» αυθαιρεσίας.
Χωρίς να θυμάμαι ακριβείς ημερομηνίες που δεν έχουν και μεγάλη σημασία, στη ΔΕΘ το 2008 αν δεν κάνω λάθος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας και νυν βουλευτής, ανακοίνωσε την παραίτησή του από την ηγεσία τόσο της χώρας όσο και της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Ακολούθησαν εκλογές, στις οποίες ο δικομματικός του αντίπαλος, Γεώργιος Joffrey Παπανδρέου πολιτεύτηκε προεκλογικά με σύνθημα το περιβόητο «Λεφτά υπάρχουν». Κέρδισε τις εκλογές.
Λίγο καιρό μετά, στο Καστελόριζο, χωρίς να έχει υποσχεθεί κάτι τέτοιο προεκλογικά, χωρίς να έχει γίνει κάποιο δημοψήφισμα και χωρίς να έχει εκφραστεί με κάποιον τρόπο η λαϊκή ετυμηγορία σχετικά με το τεράστιας σημασίας αυτό ζήτημα, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας ανακοίνωσε πως η χώρα θα ζητούσε οικονομική στήριξη και βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, η απόφαση αυτή όπως και όλες οι άλλες θα νομιμοποιούταν γιατί θα εξέφραζε την πλειοψηφία. Το αν η πλειοψηφία των πολιτών συμφωνούσε με την παροχή της βοήθειας αυτής ή όχι, είναι κάτι που δεν θα μάθουμε ποτέ. Γιατί το «θα απευθυνθούμε στο ΔΝΤ» δεν είναι ταυτόσημο με το «λεφτά υπάρχουν». Για την ακρίβεια, θεωρώ πως κάποιοι μπορεί να ψήφισαν το «λεφτά υπάρχουν» διαφωνώντας κάθετα με την πολιτική της προσφυγής στο ΔΝΤ. Μπορεί κανείς να αποδείξει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει; Όχι. Γιατί ο ελληνικός λαός δεν ρωτήθηκε ποτέ άμεσα για την προσφυγή στο ΔΝΤ, όπως και για πολλές άλλες αποφάσεις που έχουν παρθεί έκτοτε χωρίς τη δεδηλωμένη του συγκατάθεση. Απλώς κάποιοι κουστουμάτοι κύριοι υποσχέθηκαν το «x», κέρδισαν με αυτό τουλάχιστον 151 «στρατιωτάκια» στο Κοινοβούλιο, τα ανάγκασαν να ψηφίσουν το «y», και κάπως έτσι, μολονότι ισχύει πως x≠y, ίσως και πως x = -y, οι αποφάσεις νομιμοποιήθηκαν επικαλούμενοι αυτοί που τις επέβαλαν μία δήθεν λαϊκή ετυμηγορία.
( Με την παραπάνω παράγραφο θα είναι εξαιρετική επιπολαιότητα να προβεί κανείς σε εύκολα συμπεράσματα σχετικά με το αν εγώ ή οι άνθρωποι που με επηρεάζουν τασσόμαστε υπέρ ή κατά των κυβερνητικών πολιτικών ή της προσφυγής της Ελλάδας στο ΔΝΤ και άλλα τέτοια, καθώς δεν παρατίθεται καμία άποψη που να αφορά την ορθότητα κατ’ εμέ μιας τέτοιας απόφασης. Γίνεται απλώς μία αξιολόγηση της δημοκρατικότητας του τρόπου λήψης της, και με την ιστορική εγκυρότητα κάποιων καταγεγραμμένων γεγονότων δεν διαφωνεί κανείς με βάση το αν είναι «μνημονιακός», «αντιμνημονιακός», «δεξιός», «αριστερός» κτλ, εφόσον άλλωστε ζούμε στην εποχή της ταμπελοποίησης και της υπεραπλούστευσης και υφίστανται αβίαστα αυτοί οι ισοπεδωτικοί όροι.)
 |
Ο Franklin D. Roosevelt ήταν πρόεδρος
των ΗΠΑ από το 1933 έως το 1945,
κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου
Πολέμου και της Μεγάλης Ύφεσης.
Οι νομοθετικές του μεταρρυθμίσεις
που έμειναν στην ιστορία ως «το New Deal»,
δημιούργησαν
το «οικονομικό θαύμα»
του 20ου αιώνα.
|
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει όχι μόνο έκτοτε, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Δεν έχω αρκετές ιστορικές γνώσεις για να δηλώσω κατηγορηματικά πως η καπιταλιστική συσσώρευση είναι αποτέλεσμα βίας (αν και το πιστεύω), αλλά γύρω μου παρατηρώ να κυβερνά το κεφάλαιο και να επιβάλλεται με τρόπο βίαιο. Παρά το κερδοσκοπικό παιχνίδι αυτοκαταστροφής στο οποίο οδήγησε η απληστία του κεφαλαίου, το καπιταλιστικό σύστημα δεν αμφισβητήθηκε. Ίσως να είναι πολύ καλά ριζωμένο για να αλλάξει, δεν ξέρω, αλλά βλέπω γύρω μου να ευνοείται η ίδια ολιγαρχία και να παραγκωνίζονται οι δημοκρατικοί θεσμοί και η πλειοψηφία, που είναι παγκοσμίως φτωχότερη από τη μειοψηφία.
Το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένο και περιορισμένων αρμοδιοτήτων σε σχέση με την Επιτροπή (Commission), η οποία αποτελείται από μέλη διορισμένα από τις κυβερνήσεις, και όχι εκλεγμένα από τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πόσο δημοκρατικά αποφασίζονται τα μέτρα λιτότητας στην Ευρωζώνη; Στην ιστορία γενικής παιδείας προχτές μάθαμε για το New Deal του Franklin D. Roosevelt, την αναπτυξιακή απαλλαγμένη από τον κανόνα του χρυσού δημοσιονομική πολιτική της αμερικανικής κυβέρνησης, η οποία με πλήθος δημοσίων έργων και αύξηση των μισθών κατάφερε να μπει στην τροχιά της ανάπτυξης γρήγορα και σε 4 χρόνια είχε βγάλει τις ΗΠΑ από την ύφεση της οικονομικής κρίσης του 1929. Έμεινε στην ιστορία ως «το οικονομικό θαύμα». Μήπως η πολιτική αυτή που μετέτρεψε τον πληθωρισμό σε ανάπτυξη είναι η εκ διαμέτρου αντίθετη πολιτική της λιτότητας που ακολουθείται σήμερα; Μήπως εάν δημοκρατικά επέλεγαν την πολιτική των κρατών οι πολίτες, που στην πλειονότητά τους είναι μάλλον φτωχότεροι, θα ακολουθούταν μια διαφορετική πολιτική παγκοσμίως, πιο κοντά στο ιστορικό παράδειγμα του New Deal; Δεν ξέρω. Και οι ερωτήσεις δεν είναι ρητορικές.
Ξέρω όμως τι συμβαίνει όταν οι λαοί αισθάνονται αποκλεισμένοι από τον κύκλο λήψης των αποφάσεων, και όταν ο λόγος υποβαθμίζεται δραματικά.
Η απουσία συνοχής και συνάφειας ανάμεσα σε υποσχέσεις και αποφάσεις, σε λόγια και σε πράξεις, δεν κλονίζει την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπο αποκλειστικά που «άλλα λέει και άλλα κάνει». Δυστυχώς, υποβαθμίζει τον ίδιο το λόγο και τη γλώσσα γενικότερα. Όταν δε, κάτι τέτοιο συμβαίνει συστηματικά, και μάλιστα από τους ανθρώπους στους οποίους οι πολίτες έχουν εναποθέσει τη διαμόρφωση του μέλλοντος των παιδιών τους ή την επιβίωσή τους, το πλήγμα είναι ανεπανόρθωτο. Ο λόγος υποβαθμίζεται και ισοπεδώνεται στα κατώτατα επίπεδα της συνθηματολογίας, χάνει την αξία του και ο άνθρωπος γίνεται ένας μηχανισμός γρονθοκοπήματος. Τελευταίο καταφύγιο: η βία. Δεν είναι τυχαίο το ότι η βία, το μίσος και η μισαλλοδοξία σήμερα μονοπωλώντας την αγανάκτηση εκφράζονται με πολιτική υπόσταση στα έδρανα της Βουλής. Στον τόπο όπου γεννήθηκε η δημοκρατία.
 |
Ο Περικλής ήταν ρήτορας, πολιτικός
και στρατηγός της αρχαίας Αθήνας
τον 5ο αιώνα π.Χ. . Λόγω της σημαντικής
ηγετικής του προσωπικότητας,
ο αιώνας αυτός έμεινε στην ιστορία ως ο
«Χρυσός Αιώνας του Περικλή»
|
Θεωρώ ίσως ρομαντικά πως δημοκρατία ποτέ δεν υπήρξε πέραν της άμεσης μορφής της στην αρχαία Αθήνα. Βεβαίως είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας παράγοντες όπως το με ποιους πόρους συντηρούταν η άμεση δημοκρατία του Περικλή, σε ποιο βαθμό διαπνεόταν πράγματι από δημοκρατικά ιδεώδη δεδομένης της θέσης της γυναίκας και των δούλων στην αρχαία Αθήνα, και το αν τελικά η κοινωνία προόδευσε όταν επετράπη σε δημαγωγούς να ξεγελάσουν τους πολλούς. Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν το ζήτημα εξαιρετικά περίπλοκο και είναι επικίνδυνο να προσπαθούμε να απλοποιήσουμε θέματα που είναι από τη φύση τους πολύπλοκα. Θα αρκεστώ λοιπόν σε κάτι αρκετά εμφανές και απλό, το οποίο έχει να κάνει με την παιδεία.
Ένας άνθρωπος είναι ανεξάρτητος και ελεύθερος όταν δεν γίνεται έρμαιο δημαγωγών. Όταν οι λαϊκιστές και διάφοροι μεσσίες δεν καταφέρνουν να τον ξεγελάσουν. Και ένας άνθρωπος μπορεί να καταστεί ελεύθερος και ανεξάρτητος μόνο μέσα από την παιδεία του και τη γνώση.
Δεν έχουμε δημοκρατία. Και είναι απαράδεκτο και λάθος, γιατί πλέον υπάρχει και η τεχνολογία, και η θέληση(;) και η ιστορική αναγκαιότητα να αποκτήσουμε μιας μορφής αμεσότερη δημοκρατία. Γίνεται οι πολίτες να ψηφίζουν στις γειτονιές τους σε αντίστοιχα προποτζίδικα, από τον υπολογιστή τους ή από ειδικά μηχανάκια, ή με το κινητό τους όπως στη Γιουροβίζιον. Αν οι Έλληνες είναι πάρα πολλοί, τότε ας γίνει πιλοτικά σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Ας γίνει αποκέντρωση και ας αποφασίζουμε εμείς. Ας γίνει η Ελλάδα ένα ομοσπονδιακό κράτος με άμεση δημοκρατία. Στην Ελβετία γίνεται.
Αρκετά ειρωνικά στην ουτοπία μου περιγράφονται κέντρα άμεσης δημοκρατίας που σήμερα είναι προποτζίδικα, και διαδικασίες άμεσης ψηφοφορίας που σήμερα αφορούν αποκλειστικά την Γιουροβίζιον και τα τηλεπαιχνίδια. Ίσως κάτι τέτοιο να συμβολίζει τις προτεραιότητές μας σήμερα και το προς τα πού θα είναι καλό αυτές να στραφούν στο μέλλον. Ίσως.
Κάποιοι σήμερα ισχυρίζονται πως η δημοκρατία δεν ταιριάζει στους Έλληνες, γιατί είναι πολύ δύσκολο πολίτευμα και γιατί ζητά πάρα πολλά από αυτούς (να ακούν, να σκέφτονται, να σέβονται, να μαθαίνουν, να ψάχνουν, να είναι ενεργοί κτλ.). Η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από αγώνες για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Στο wikipedia, αν χτυπήσετε democracy θα σας βγάλει πρώτη εικόνα τον Παρθενώνα και λίγο πιο κάτω θα είναι ο Σόλωνας. Εγώ θέλω να πιστεύω πως η δημοκρατία είναι καταγεγραμμένη στο DNA μας, περισσότερο από το clubbing ή το facebook. Φέτος στις εκλογές του δεκαπενταμελούς αποδείξαμε το αντίθετο.
Μακάρι να μην συμβεί το ίδιο και του χρόνου.
Του Κωνσταντίνου Ζβε
