Η "ΜΑΓΙΚΗ" ΨΕΥΔΟΡΟΦΗ

Η ώρα είναι 4 παρά τα ξημερώματα. Κάθομαι λοιπόν και διαβάζω αυτή τη μισητή εισαγωγή των Αρχαίων (χειροκροτήματα από όλους τους μαθητές της θεωρητικής) και προσπαθώ να μην κάνω το λάθος να παπαγαλίσω τα λεγόμενα του Πλάτωνα, γιατί θα χάσω την ουσία πίσω από τις μπερδεμένες λέξεις. (Για τους καθηγητές: όχι, δεν είναι της τελευταίας στιγμής. Λειτουργώ καλύτερα αυτές τις ώρες. Παρακαλώ, μη με κρεμάσετε.) Διαβάζω λοιπόν για τον Σωκράτη, αυτή τη μεγάλη μορφή που μας βασανίζει αρκετά εμάς τους θεωρητικούς, γιατί είπε όλα αυτά που είπε τόσα χρόνια πριν και μας παιδεύει. Κάθομαι λοιπόν και συνειδητοποιώ την τεράστια αντίφαση που θα αναφέρω παρακάτω, η οποία με χτύπησε πολύ δυνατά στο κούτελο σαν εκκωφαντικό ξυπνητήρι μετά από ξενύχτι.

            Ο Σωκράτης μίλησε για την αμφισβήτηση πάσης παραδεδεγμένης αλήθειας. Κι εγώ τόσα χρόνια μετά κάθομαι και μαθαίνω απ’έξω τα λεγόμενα του βιβλίου. Ουσιαστικά, κάνω ακριβώς το αντίθετο από αυτό που έλεγε ο Σωκράτης. Πού είναι η αμφισβήτησή μου; Πού είναι η αναζήτησή μου για την πρώτη αλήθεια των πραγμάτων; Συνειδητοποιώ ότι κάνω μια εισαγωγή στη φιλοσοφία με τον πιο απαράδεκτο τρόπο, και το χειρότερο είναι πως όλη η Ελλάδα το κάνει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Αυτό μας επαναφέρει στο τεράστιο ζήτημα του συστήματος, και στο πόσο λανθασμένα προτείνει τη διδασκαλία ορισμένων πραγμάτων. Δεν είμαι από αυτούς που κατηγορούν το σύστημα, όμως. Ποτέ δεν μοίραζα τις ευθύνες μου δεξιά κι αριστερά, και ούτε αυτό θα κάνω τώρα.

            Αρκετό καιρό πριν είχα μια συζήτηση με μία κοπέλα. Το θέμα πήγε στον Παπαδόπουλο (τον συνταγματάρχη που έκανε το πραξικόπημα και κατέλαβε την εξουσία το 1967). Επίσης, πολλοί θα αναρωτηθείτε για ποιον ακριβώς λόγο συζητάω για την επταετία με κοπέλες, αλλά αυτό δεν θα το αναλύσω τώρα. Δε θέλω σχόλια. Αμάν πια. Το ζήτημα είναι ότι η κοπέλα δεν ήξερε ποιος είναι ο Παπαδόπουλος. Δεν είχε ιδέα τι έγινε το 1967. Μου φάνηκε κάπως περίεργο, και σε μια άλλη συζήτηση που είχα ανέφερα το εν λόγω περιστατικό, δηλαδή ότι η κοπέλα δεν ήξερε τι έγινε το ’67, και η απάντηση που πήρα ήταν: «Ε, δε φταίει αυτή. Το σύστημα φταίει που δε της το δίδαξε.»

            Έχω να πω πως στη σχολική μου πορεία κανείς δεν ήρθε να μου πει «Μάθε λοιπόν για τον Παπαδόπουλο, για την επταετία και για το τι έγινε στη Χούντα.» Δεν περίμενα να έρθει κανένας για να μου το επιβάλει, έψαξα μόνος μου τα πράγματα. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για το συγκεκριμένο. Η αλήθεια είναι πως το σχολείο δίνει ένα απλό έναυσμα για τη γνώση. Κανείς δε θα έπρεπε να είναι πάνω από το κεφάλι μας και να μας υποχρεώνει να μάθουμε. Τα πράγματα τα κάνουμε μόνοι μας, και όταν δε τα κάνουμε ή όταν δεν πάνε όπως θα θέλαμε πάντα βρίσκουμε τρόπους να αποποιηθούμε των ευθυνών μας. Η ταπεινή μου γνώμη είναι ότι όταν κάποιος δε ξέρει τι είναι κάτι, και διαθέτει όλα τα μέσα για να το διαβάσει και να το κατανοήσει, τότε φταίει ο ίδιος. Κανένα σύστημα και κανένας καθηγητής δεν ευθύνεται για τη δική μας τεμπελιά και τη δική μας άγνοια.

            Το σύστημα στην Ελλάδα είναι κατά την διαδεδομένη άποψη άχαρο και αναποτελεσματικό. Το αστείο είναι ότι όταν γίνεται μια προσπάθεια να αλλάξει υπάρχει άμεση γκρίνια, γιατί κανείς δε θέλει να ρισκάρει για το καλύτερο. Προτιμούμε να μείνουμε στο χάος παρά να ρισκάρουμε για τον παράδεισο, γιατί ενδεχομένως το χάος έχουμε συνηθίσει. Όταν ήμουν πρώτη λυκείου, τα αρχαία γενικής παιδείας άλλαξαν τρόπο διδασκαλίας. Το μάθημα έγινε περισσότερο διαδραστικό, και δεν εκπαιδευτήκαμε όσο έπρεπε στη μετάφραση κειμένου. Στη δευτέρα λυκείου περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη τους θεωρητικούς, στην πρώτη γνωριμία με το άγνωστο κείμενο. Η προσπάθεια για το καλύτερο είχε τη γκρίνια ως αντίδραση.

            Ο ιδεατός τρόπος διδασκαλίας θεωρείται από πολλούς μια μορφή Πλατωνικών διαλόγων εν ώρα μαθήματος. Γνώση μέσα από τη συζήτηση, εξαγωγή συμπεράσματος από τον ίδιο τον μαθητή. Ο καθηγητής δίνει το έναυσμα, την αφορμή. Εγώ ρωτώ αν είμαστε έτοιμοι για τέτοια διδασκαλία.  Είμαστε τάχα έτοιμοι για τον εκπαιδευτικό παράδεισο, όταν έχουμε ασκηθεί στην εκπαιδευτική κόλαση; Το Ελληνικό σύστημα μπορεί όντως να είναι αναποτελεσματικό. Όμως έχει εισχωρήσει βαθιά μέσα σε εμάς τους ίδιους, γιατί παρέχει μια ασφάλεια: θα μάθω φιλοσοφία απ’ έξω. Θα μάθω έναν τρόπο ανάπτυξης και θα αναπτύξω έτσι τον πρόλογο. Θα μάθω το βιβλίο απ’ έξω και θα γράψω ιστορία 20. Πώς γίνεται να περιμένουμε τη γνώση χωρίς τη δική μας κρίση; Πώς γίνεται μέσω της αποστήθισης χωρίς κριτική σκέψη να πιστεύουμε ότι έχουμε αγγίξει έστω και στο ελάχιστο τους προβληματισμούς που έθεταν όλα αυτά τα μεγάλα κεφάλια; Είναι ένα παιχνίδι αντιφάσεων και κολοσσιαίων ειρωνειών μεταξύ ημών και του συστήματος, καθώς και ο μαθητής που έχει γράψει 20 ακόμα ξέρει ότι το 20 δεν αντιπροσωπεύει τη γνώση, αλλά περισσότερο την απόγνωση.

            Και ξαναλέω ότι δεν κράζω το σύστημα. Μάλλον κράζω εμένα τον ίδιο, γιατί αν και πιστεύω πως είναι ένα αρκετά μεγάλο παραμύθι, είμαι μέρος του και το τρέφω καθημερινά. Γιατί έχω μπει στον χορό και θα χορέψω. Και είναι χρέος μου να το κάνω όσο καλύτερα μπορώ, ακόμα και με τα πεπαλαιωμένα εφόδια του συστήματος. Ένα γνωμικό λέει πως «όταν ένα άγαλμα δείχνει τον ουρανό, ο χαζός κοιτά το δάχτυλο». Για μένα, αυτό που κάνει το ελληνικό σύστημα είναι να χτίζει μια προκάτ κατασκευή, μια τέντα από πάνω από εμάς και από το άγαλμα. Το κάνει για να είμαστε στη σκιά, για να μη ζεσταθούμε βρε αδερφέ. Αλλά μας κρύβει τον ουρανό, δηλαδή τον τελικό μας στόχο. Εμείς αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να βγούμε κάτω από την τέντα για να αντικρύσουμε τον ουρανό. Εμείς κοιτάμε την ψευδοροφή, τάχα σαστισμένοι από το υπέροχο ταξίδι γνώσεων που μας προσέφερε. Αλλά κανείς μας δε σκέφτεται ότι πίσω από κάθε τοίχο και πίσω από κάθε ταβάνι υπάρχει και το μεγαλύτερο πλαίσιο, το οποίο αγνοούμε αριστοτεχνικά. Να κι ένα καλό του συστήματος όμως. Για να δεις τον ουρανό, πρέπει πρώτα να δεις πολλές ψευδοροφές. Και όταν τελικά τον αντικρίσεις μπορείς να τον εκτιμήσεις.

            Το σύστημα μας βάζει ηθελημένα να υπερπηδάμε πολλά εμπόδια για να φτάσουμε σε λάθος τέρμα. Εγώ δε μπορώ να κρίνω αν είναι σωστό κι αν είναι λάθος αυτό, μπορώ μόνο να πω ότι δεν είναι δουλειά μου, δεν είναι δουλειά μας να το κρίνουμε. Έχω σιχαθεί να βλέπω άτομα να κατηγορούν το σύστημα επειδή δε τους βολεύει, ή επειδή εκ των πραγμάτων είναι λιγουλάκι απάνθρωπο. Όσο άσχημα κι αν είναι τα πράγματα, πρέπει να ξεριζώσουμε από μέσα μας τη ρημάδα νοοτροπία που μας κάνει να επιρρίπτουμε από δω κι από κει τις ευθύνες μας, και να αρχίζουμε να τις επωμιζόμαστε. Βγες κάτω από την ψευδοροφή, και μην την κοιτάς τάχα μαγεμένος. Θέλει προσπάθεια να βγούμε από το χάος. Γιατί και το χάος εμείς το φτιάχνουμε. Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και επιδέξιους κώλους, ξέρετε.

            Για να φτιάξουμε τον εκπαιδευτικό παράδεισο πρέπει να βρούμε μέσα μας τον παράδεισο πρώτα. Και ρωτάω εγώ ποιος το κάνει στις μέρες μας; Ποιος αλλάζει τα πράγματα, αφού κι έτσι θα τη βγάλουμε; Αντί λοιπόν να κράζουμε όλοι μαζί το σύστημα, μπορούμε να το αξιοποιήσουμε στο έπακρο. Το σύστημα μας δίνει μια κουτσή αφορμή. Κουτσή, στραβή, είναι αφορμή.

            «Την άνοιξη αν δε τη βρεις τη φτιάχνεις», είπε ο μεγάλος Ελύτης. Εκτός από του να μάθουμε τη φράση απ’ έξω, μπορούμε να την επεξεργαστούμε και λίγο.

του Βασίλη Σερβετά