ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ : 1-0

  Σας ενόχλησε ποτέ η ημιμάθειά σας σε κάποιο παιχνίδι γνώσεων στο οποίο αισθανθήκατε αμηχανία επειδή δεν γνωρίζατε κάποια πρωτεύουσα ελληνικού νομού ή κάποιας χώρας; Αναρωτηθήκατε τότε πόσα χρόνια διδασκόμαστε γεωγραφία και ιστορία άλλων πολιτισμών και χωρών κατά την διάρκεια της ελληνικής εκπαίδευσης; Η απάντηση είναι μόλις 5: τρία στα χρόνια του δημοτικού, σε εξαιρετικά ανώριμη ηλικία για να αντιληφθεί κανείς την αξία της ιστορίας και της γεωγραφίας οι οποίες πάνε μαζί, και τα δύο στα πρώτα χρόνια του γυμνασίου, όπου ο προσανατολισμός είναι μάλλον γεωφυσικός για την ιστορία της γης παρά ανθρωποκεντρικός εξετάζοντας τα κράτη και τη γεωγραφία των σύγχρονων χωρών. Βεβαίως αυτό δεν είναι απόλυτο. Ακόμα και στα δύο πρώτα χρόνια του γυμνασίου μπορεί το αντικείμενο της γεωγραφίας να δώσει ερεθίσματα προκειμένου να μάθει κανείς πολλά ενδιαφέροντα πράγματα με τη συμβολή ενός καλού καθηγητή για τους λαούς της Ευρώπης π.χ. και άλλων περιοχών της γης. 

Διαφωνεί κανείς πως η γεωγραφία είναι απαραίτητη για τη γνώση της ιστορίας, όταν σε όλα τα ιστορικά βιβλία υπάρχουν χάρτες;

Στο πλαίσιο ενός πολιτισμού παγκοσμιοποίησης αυτή η γνώση είναι εξαιρετικά σημαντική για την ανεξαρτητοποίηση του ατόμου και τον προσδιορισμό του ως ενός πολίτη που δεν είναι έρμαιο της εξουσίας, πίσω από όποιον μανδύα –διαφανή ή αδιαφανή- κι αν  κρύβεται αυτή, και του καταιγιστικού ρυθμού των εξελίξεων και των δρωμένων, καθώς θα μπορεί να φιλτράρει τις πληροφορίες και τα συμβαίνοντα γύρω του με την κριτική του ικανότητα. Με τη σειρά της, η ικανότητα αυτή είναι αποτέλεσμα της παιδείας του εκάστοτε ατόμου και της κοσμοαντίληψής του όπως έχει καθοριστεί από τα ερεθίσματά του. Αμέσως φαίνεται η εξαιρετική σημασία του σχολείου και του ρόλου του. Επιστρέφοντας λοιπόν στο δικό μας σχολείο και σύστημα εκπαίδευσης, τα λίγα αυτά χρόνια γεωγραφίας δεν αρκούν για να προσθέσουν το λιθαράκι τους στη διαμόρφωση και χαρακτηρισμό του γενικότερου συστήματος ως αξιόλογου. 

  Δόξα τω θεώ, έχουμε τα θρησκευτικά σε δέκα από τα δώδεκα χρόνια του σχολείου. Και άνευ χλευαστικής διάθεσης για το ίδιο το αντικείμενο των θρησκευτικών και τη σημασία της θρησκείας ως παροχέα ηθικών αξιών στην ιστορία των ανθρώπινων πολιτισμών, η αναλογία θρησκευτικών – γεωγραφίας προκαλεί. Φυσικά, ο σεβασμός για τον θεσμό της χριστιανικής ορθόδοξης θρησκείας είναι ένδειξη σεβασμού στα πρόσωπα των προγόνων που αγωνίστηκαν στηριζόμενοι σε αυτήν, προς το ανθρωπιστικό της έργο και προς τις πανανθρώπινες αλήθειες και τα μηνύματα αλληλεγγύης και αγάπης τα οποία εκφράζει. Επομένως δεν είμαστε αντίθετοι στην παρουσία του μαθήματος και αναγνωρίζουμε την αξία του. Όμως, σε αντιπαραβολή με τα λίγα χρόνια που διδασκόμαστε γεωγραφία και υπό το πρίσμα του ρητορικού τρόπου διδασκαλίας σε ορισμένες περιπτώσεις- όχι στο δικό μας σχολείο-, η συμβολή του μαθήματος δεν είναι τόσο σημαντική όσο θα μπορούσε να είναι αν προβλεπόταν να διδάσκεται με διαφορετικό τρόπο και λιγότερα έτη. Για παράδειγμα, βρίσκω εξαιρετικά παράλογο να πρέπει κανείς να μάθει απ’ έξω κάποια προσευχή και από ‘κει και πέρα, επειδή κάτι τέτοιο δεν βαθμολογείται στην κλίμακα του 20, να μην προβληματίζεται καθόλου για την ηθική αξία της θρησκείας. Αν λάβουμε υπόψη τη δυσαναλογία των χρόνων που μαθαίνουμε γεωγραφία σε σχέση με τα χρόνια που προβλέπεται, ακόμα και προαιρετικά, το μάθημα των θρησκευτικών, μπορεί να προβληματιστούμε. Ακούστε λοιπόν ένα σενάριο συνωμοσίας που ενδεχομένως να περιέχει ποσοστό αλήθειας:

  Όποιος δόμησε το περίλαμπρο σύστημα εκπαίδευσης στην Ελλάδα, προφανώς δεν ήθελε ανθρώπους και πολίτες με κριτική σκέψη, κοινωνούς στη παγκόσμια ιστορική γνώση και πνευματικά όντα που να διαμορφώνουν λογικά τις απόψεις τους έχοντας περάσει από μια διαδικασία αμφισβήτησης των παραδοσιακών αξιών και απόψεων. Υπάρχει μια σκοπιμότητα στο γεγονός ότι η συντριπτική μας πλειονότητα τελειώνει το σχολείο αγεωγράφητη και μη γνωρίζουσα ιστορία. Ένας ανιστόρητος, αγεωγράφητος άνθρωπος δεν μπορεί να αξιολογήσει τις συνθήκες γύρω του και να προστατευτεί, να διεκδικήσει και να εξελιχθεί μέσα σε αυτές. Από την άλλη, ακόμα κι αν κάποιος γνωρίζει ιστορία και γεωγραφία, αν δεν αντιληφθεί την σπειροειδή εξέλιξη της πρώτης και τις ομοιότητες με το παρελθόν το οποίο μπορεί να αποτελέσει τον καλύτερο δάσκαλο, δηλαδή αν δεν την έχει διδαχτεί με  κριτική ματιά και είχε ανέκαθεν μια επιφανειακή, βαθμοθηρική προσέγγιση στο σχολικό περιβάλλον, χαίρει και αυτός εκμετάλλευσης.

Το ζήτημα της Θρησκείας είναι ιδιαίτερα λεπτό και ακόμα και σε ένα περιβάλλον  ελεύθερου τύπου και πλουραλισμού, θεωρούμε πως οι αναφορές σε αυτήν οφείλουν να γίνονται με κάποια ευαισθησία. Ο εξυπνότατος καλλιτέχνης Τζίμης Πανούσης έχει προκαλέσει στο παρελθόν το θρησκευτικό κοινό, και υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα προσβολών στη σύγχρονη εποχή. Ελπίζουμε να μην θίξαμε κανέναν με την αναφορά στο μάθημα των Θρησκευτικών.

Ο Τζίμης Πανούσης πάντως, έχει κερδίσει όλα τα δικαστήρια στα οποία τον έσυραν οι θιγόμενοι από το καυστικό του χιούμορ, πλην βεβαίως αυτού για τη μήνυση που του έκανε ο Γιώργος Νταλάρας...

  Στην προτεσταντική Γερμανία οι μαθητές αντί για προαιρετικά θρησκευτικά διδάσκονται το μάθημα της ηθικής. Φυσικά ο Έλληνας δεν πρέπει να προσπαθεί να μιμηθεί τον Γερμανό, ο Έλληνας δεν είναι «καλός Γερμανός». Όσο ο στόχος είναι να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του Γερμανού, η χώρα δεν θα πάει μπροστά. Μπορούμε όμως να ενσαρκώσουμε την καλύτερη εκδοχή του Έλληνα. Ίσως αυτού που δείχνει μεν σεβασμό και γνωρίζει την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, αποφασίζει δε μόνος του τον δρόμο που θα ακολουθήσει στην κοσμοθεωρία του. Αυτού που διατηρεί τις παραδόσεις γιατί αναγνωρίζει την αξία και τη βαρύτητα της ταυτότητάς του, έχει όμως και σφαιρική αντίληψη και εγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Αυτού που είναι έντιμος και εργατικός, σε θέση ακόμα και να θυσιαστεί για το καλό της πατρίδας του και του κοινωνικού συνόλου, δεν ξεπερνά όμως το μέτρο υιοθετώντας ή αποδεχόμενος εθνικιστικές ιδεολογίες στον περίγυρό του. Και είναι εξαιρετικά θλιβερό το ότι σήμερα λίγοι ξεχωρίζουμε τα οφέλη ενός υγιούς πατριωτισμού από τις επιπτώσεις ενός καταστροφικού εθνικισμού.  Ίσως αν γνωρίζαμε καλύτερα γεωγραφία και ιστορία μπορεί να διακρίναμε τις δύο έννοιες ευκολότερα.

 Η εξουσία όμως, μάς προτιμά αγεωγράφητους και ανιστόρητους, έρμαια των εξελίξεων και παθητικούς αποδέκτες των επιλογών της. Και προσπαθεί πολύ για να μας κάνει τέτοιους.

Θα της το επιτρέψουμε;

Του Κωνσταντίνου Ζβε